రాష్ట్రకూటులు(క్రీ.శ.752-997)

బాదామి చాళుక్యుల సామంతులుగా ఉంటు స్వతంత్ర రాజ్యాన్ని స్థాపించారు.(Rashtrakuta Empire)
రాష్ట్రకూటులు (Rashtrakuta Empire) ఉత్తరభారతదేశానికి చెందిన ప్రతిహార, పరమార, పాల వంశీయులతోను, దక్షిణ భారతదేశానికి చెందిన పల్లవ, చోళ, వేంగి చాళుక్యులతో యుద్దాలు చేశారు.
మూలపురుషుడు : ఇంద్రవర్మ
రాజ్యస్థాపకుడు : దంతిదుర్గుడు
రాజధాని : మాన్యఖేట,ఎల్లోరా
రాజచిహ్నం : గరుడ
రాజభాష : సంస్కృతం
గొప్పవాడు :అమోఘవర్షుడు
చివరివాడు : రెండవ కర్కరాజు
శిల్పకళ : కైలాసనాథ దేవాలయం, దశావతార గుహాలయం
విదేశీ యాత్రికుడు : సులేమాన్,అరబ్ యాత్రికుడు

పుట్టుక

దక్కన్ లో మధ్యయుగ ప్రారంభం లో సుస్థిర రాజ్యం స్థాపించిన రాజవంశం- రాష్ట్రకూటులు.
రాష్ట్రకూటుల (Rashtrakuta Empire) శాసనాల ప్రకారం వీరు యాదవరాజైన “సాత్యకి ” వంశస్థులుగా తెలుస్తుంది. చాళుక్యుల కాలంనాటి శాసనాలు వీరిని “కుటుంబినులు”గా పేర్కొన్నాయి.
కుటుంబినులు అంటే వ్యవసాయ ఆధారమైన ఒక వర్గం అని అర్ధం.

దంతిదుర్గుడు(క్రీ.శ.752-56):

బాదామి చాళుక్య చివరి రాజైన 2వ కీర్తివర్మను ఓడించి రాజ్యస్థాపన చేశాడు.
ఇతని బిరుదులు – పృధ్వీవల్లభ. ఖడ్గావలోక.
దంతిదుర్గుడుఎల్లోరాను రాజధానిగా చేసుకొని పాలించాడు.
ఇతను పశ్చిమ చాళుక్యరాజు రెండవ విక్రమాదిత్యుని సామంతుడు.
పశ్చిమ చాళుక్యుల తరపున అరబ్బులను ఓడించాడు.
ఇతడు ఎల్లోరాలోని “దశావతార గుహాలయం” నిర్మించాడు.
దశావతార ఆలయ శిల్పాలన్నింటిలో అతి ప్రసిద్ధమైనది ‘ హిరణ్యకశివున్ని వధిస్తున్న నరసింహ విగ్రహం
దంతిదుర్గుని విజయాలను వర్ణించే శాసనాలు: సమంగఢ్ శాసనం, 2) ఎల్లోరా శాసనం
ఇతని కుమార్తె “రేవ”ను వివాహం చేసుకున్న పల్లవరాజు- నందివర్మ.

మొదటి కృష్ణుడు (756-775):

ఇతని కాలంలో బాదామి చాళుక్య రాజు “రహప్ప” తన రాజ్యాన్ని నిలబెట్టుకునే ప్రయత్నం చేశాడు. కానీ మొదటి కృష్ణుడు ఓడించాడు.
మొదటి కృష్ణుడుకుమారుడైన 2వ గోవిందుడు విజయాదిత్యునిపైకి దండెత్తి ఓడించాడు. కావున ఈయన కాలం నుండి వేంగి చాళుక్యులతో వైరి ప్రారంభమైంది.
ఎల్లోరా కైలాసనాథ దేవాలయ నిర్మాణం మొదటి కృష్ణుని కాలంలో మొదలైంది.
ఈ దేవాలయ నిర్మాణం దాదాపు 100 సం||లు కొనసాగింది.

రెండవ గోవిందుడు(775-780):

గోవిందుడు-2పై తిరుగుబాటు చేసిన ఇతని తమ్ముడు-ధృవుడు.

ధృవుడు(780-794):

రాష్ట్రకూట రాజులలో మొదటి గొప్పవాడు..
ధృవుని బిరుదులు : 1. నిరుపమ, 2. కవి వల్లభ, 3. శ్రీ వల్లభ, 4. ధారవర్ష
ధృవుడు తన అన్న గోవిందుడు-2 కి సహకరించినందుకు తూర్పు చాళుక్యరాజు విష్ణువర్ధనుడు-4ను ఓడించారు
తన సామంతుడు వేములవాడ రాజైన మొదటి అరికేసరి 4వ విష్ణువర్ధనుడిని ఓడించడంలో ధృవునికి సహకరించాడు.
ఇతను పల్లవులపై దండెత్తి వారిని సామంతులుగా చేసుకున్నాడు.
ధృవుడుదక్షిణాపథమే కాక, ఉత్తరాపథంపై కూడా రాష్ట్రకూట అధికారంను ప్రతిష్టించాడు.
ఇతని పాలనాకాలంలో రాష్ట్రకూట రాజ్యం దక్షిణాన కావేరి నది వరకు విస్తరించింది.
ధృవుడు పాలవంశ రాజైన ధర్మపాలుడిని ఓడించి కనౌజ్ను ఆక్రమించాడు. ఈ విజయానికి చిహ్నంగా ధృవుడు రాష్ట్రకూట ధ్వజంపై “గంగా-యమునా” తోరణాన్ని చేర్చాడు.
శాతవాహనుల అనంతరం ఉత్తర భారతదేశాన్ని ఆక్రమించి పాలించిన ఘనత ఇతనికే దక్కుతుంది.
ఇతని కాలంలో రాష్ట్రకూటుల చరిత్ర యావత్ భారతదేశ చరిత్ర అని పేర్కొన్న చరిత్రకారుడు ‘అల్టేకర్’

మూడవ గోవిందుడు (క్రీ.శ.794-814):

ధృవుని కుమారుడైన 3వ గోవిందుడు సింహాసనాన్ని అధిష్టించిన వెంటనే తనపై తిరుగుబాటు చేసిన తన సోదరుడైన “స్తంభుజి”ని ఓడించాడు.
ఇతని ఆధిపత్యాన్ని అంగీకరించిన కనౌజ్ పాలకుడు “చక్రాయుధుడు”
3వ గోవిందుడు చేతిలో ఓడిపోయినవారు-1. ప్రతిహార రాజు – నాగభటుడు
2. పాలవంశరాజు – ధర్మపాలుడు
3. తూర్పు చాళుక్యరాజు – రెండవ విజయాదిత్యుడు.
4. పల్లవరాజు – దంతివర్మ
ఇతను పల్లవ, పాండ్య, కేరళ, పశ్చిమ గాంగరాజుల కూటమిని ఓడించాడు.
3వ గోవిందుడు కాలంలో రాష్ట్రకూటుల పేరుప్రతిష్టలు అత్యున్నత స్థితికి చేరుకున్నాయి.
ఇతని తర్వాత ఇతని కుమారుడు అమోఘవర్షుడు రాజు అయ్యాడు.

అమోఘవర్షుడు(క్రీ.శ.814-878):

ఇతను ఈ వంశంలోనే సుప్రసిద్ధుడు.
అమోఘవర్షునికి మరొక పేరు “నృపతుంగుడు”
చిన్నవయస్సులో అమోఘవర్షుని సంరక్షకుడు – “కర్కరాజు”.
ఇతను స్వయంగా కవి. ఇతనికి “కవిరాజు” అనే బిరుదు కలదు.
అమోఘవర్షుని సోదరిని వివాహం చేసుకున్న తూర్పు చాళుక్యరాజు – 7వ విష్ణువర్ధనుడు.
ఇతను నిర్మించిన రాజధాని నగరం – మాన్యఖేట (మాల్దేడ్)
రాజ్యంలోని కరువు కాటకాలను నిలువరించడానికి కొల్హాపూర్లోని మహాలక్ష్మి అమ్మవారికి తన ఎడమ చేతి వ్రేళ్ళను బలిగా సమర్పించినవాడు అమోఘవర్షుడు.
ఇతను రచించిన గ్రంథం “కవి రాజమార్గం” (కన్నడ భాషలోని తొలి అలంకార గ్రంథం)
అమోఘవర్షుడు ఎల్లోరాలోని 33వ గుహలో “ఖోట కైలాస ఆలయం” నిర్మించాడు.
అరబ్బు యాత్రికుడు సులేమాన్చే ప్రశంసలు అందుకున్న రాష్ట్రకూట రాజు అమోఘవర్షుడు
ఇతడు సల్లేఖన వ్రతాన్ని ఆచరించి మరణించాడు.

మూడవ ఇంద్రుడు:

అల్మసూది అనే అరబ్ యాత్రికుడు మూడవ ఇంద్రున్ని ‘మాలిక్-ఉల్-ముల్క్’ (ప్రపంచాధిపతి) అని పేర్కొన్నాడు .
ఇతను కనౌజ్పై దండెత్తి కనౌజ్ను నాశనం చేశాడు.

రెండవ కృష్ణుడు (క్రీ.శ.880-915)

ఇతని కాలంనుంచే రాష్ట్రకూట పతనం ప్రారంభమైంది.
రెండవ కృష్ణుడు ప్రతిహార, కళింగ, మగధ దేశ రాజ్యాలతో ఎడతెగని యుద్దాలు చేశాడు.
ఇతని కాలంలో ఘూర్జర ప్రతిహార రాజైన మిహిరభోజుడు రాష్ట్రకూట రాజ్యాన్ని ధ్వంసంచేసాడు
రెండవ కృష్ణుడుని ఓడించిన వేంగి చాళుక్యరాజు – గుణగ విజయాదిత్యుడు.
ఇతనిని ఓడించిన చోళరాజు – పరాంతక చోళుడు.

మూడవ కృష్ణుడు (క్రీ.శ.939-967)

ఇతను రాష్ట్రకూట ప్రతిష్ట ను పునరుద్ధరించాడు
తక్క్కొలమ్ యుద్ధంలో పరాంతక చోళున్ని ఓడించారు.
ఉజ్జయిని మహిపాలుడిని ఓడించాడు.
ఇతని ఆస్థానకవి – “హలాయుధుడు”
హలాయుధుడు “కవిరహాస్యం” అనే గ్రంథంను రచించాడు.
కన్నడ త్రయంలోని “పొన్నకవి ” ఇతని ఆస్థానంలోని వాడు.

కొట్టెగ(క్రీ.శ.967-973)

కొట్టెగను ఓడించి మాన్యఖేట నగరాన్ని ధ్వంసంచేసినది- పరమార సియకుడు .

రెండవ కర్కరాజు(క్రీ.శ.972-973)

ఇతను చివరి రాజు
రెండవ కర్కరాజుఅసమర్థత పాలన వల్ల రాజ్యంలో అల్లకల్లోలాలు ఉధృతమైనాయి. ఇతని సామంతులు స్వతంత్రులైనారు.
చాళుక్య రెండవ తైలపుడు రెండవ కర్మరాజును ఓడించాడు. దీంతో రాష్ట్రకూట రాజ్యం అంతరించింది.